Ήδη από την δεκαετία του ’50, το κίνημα των μαύρων για πολιτικά δικαιώματα στις ΗΠΑ είχε αναδείξει με εκρηκτικό τρόπο τα ζητήματα δομικών φυλετικών διακρίσεων στην αμερικάνικη κοινωνία. Για περίπου 20 χρόνια, οι μαζικοί μαύροι αγώνες – ξεκινώντας από τη μη-βίαιη αντίσταση και την πολιτική ανυπακοή και φτάνοντας μέχρι τις εξεγέρσεις στα γκέτο και το κόμμα των Μαύρων Πανθήρων – βρίσκονταν στο επίκεντρο της διεκδίκησης για μια διαφορετική ζωή στην αμερικάνικη ήπειρο και όχι μόνο. Αυτό το κύμα αγώνων συνοδεύτηκε κι από μια ρήξη στην αορατότητα της μαύρης κουλτούρας για την μαζική δημόσια σφαίρα των ΗΠΑ. Στο επίπεδο της κουλτούρας, φυσικά, το Black Power εκφράστηκε μέσα από ένα μεγάλο ρεύμα που δήλωνε “black is beautiful”, οδηγώντας σε μια μεγάλη άνθιση σε μουσικό και εικαστικό επίπεδο, από την soul και το funk μέχρι το Black Arts Movement και το νέο κύμα μαύρων λογοτεχνών στα 60s.
Στον κινηματογράφο, βέβαια, τα πράγματα ήταν λίγο διαφορετικά. Μέχρι την δεκαετία του ’30, το Χόλιγουντ ουσιαστικά αρνιόταν να προσλάβει μαύρους ηθοποιούς, χρησιμοποιώντας συχνά την παλιά ρατσιστική πρακτική του blackface ή δημιουργώντας αναπαραστάσεις βασισμένες σε στερεοτυπικά υποτιμητικούς κοινωνικούς ρόλους – αλλά και με σπουδαίους ηθοποιούς να καταφέρνουν να αναδειχθούν κόντρα στις αντιξοότητες, όπως η τρομερή Hattie McDaniel και o τεράστιος Paul Robeson. Αυτή η διαδικασία αρχίζει ουσιαστικά να αλλάζει με κάποιες ταινίες που προσπαθούν να πιάσουν τον παλμό του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα και βάζουν μαύρους ηθοποιούς σε πρωταγωνιστικούς ρόλους, όπως τα κλασσικά The Defiant Ones, A Raisin’ in the Sun, To Kill A Mockingbird και Lillies of the Field μέχρι τις αρχές των 60s. Μεταξύ άλλων, το Όσκαρ Α’ Ανδρικού Ρόλου που παίρνει ο Sidney Poitier το 1963 για το Lillies αποδεικνύει επιτέλους το αυτονόητο, ότι οι μαύροι ηθοποιοί μπορούν να σηκώσουν πρωταγωνιστικούς ρόλους με μεγάλη επιτυχία και αναγνώριση, αντανακλώντας της νίκες του μαύρου κινήματος σε ευρύτερο κοινωνικό επίπεδο.
Μέσα στα πλαίσια του New Hollywood, δηλαδή του κινηματογραφικού ρεύματος που κυριάρχησε στις ΗΠΑ από τα τέλη των 60s μέχρι τα τέλη των 70s και αναδιαμόρφωσε το πεδίο του μαζικού κινηματογράφου αισθητικά και ιδεολογικά, η μαύρη παρουσία στο αμερικάνικο σινεμά αρχίζει να αυξάνεται και να αποκτά σταδιακά δικά της, αυτοτελή εκφραστικά μέσα. Από το πολιτικοποιημένο blaxploitation των 70s, λοιπόν, μέχρι την δημιουργική έκρηξη του Spike Lee και τα πρώτα μαύρα blockbusters, σας παρουσιάζουμε τις 10 πιο σπουδαίες στιγμές που διαλέξαμε από την διαδρομή της αναπαράστασης του Black Power στο αμερικάνικο σινεμά – λίγο πριν δούμε στα σινεμά το Black Panther της Marvel σε σκηνοθεσία του ήδη αγαπημένου Ryan Coogler.
Ούτε ο πρωταγωνιστής Sidney Poitier ούτε ο σκηνοθέτης Norman Jewison ήταν καινούριοι στον αμερικάνικο κινηματογράφο όταν κυκλοφόρησε το In the Heat of the Night το 1967. Ο πρώτος είχε ήδη ένα Όσκαρ από το 1963 για το Lillies of the Field, ενώ είχε παίξει επίσης σε κλασικές ταινίες, από το Blackboard Jungle του 1955 μέχρι το ρηξικέλευθο Guess Who’s Coming to Dinner του 1967, όντας πλέον ο πρώτος μαύρος κινηματογραφικός υπερ-αστέρας. Αντίστοιχα, ο Jewison είχε γυρίσει λίγα χρόνια νωρίτερα το Cincinnati Kid με τον Steve McQueen και τον Edward G. Robinson. Στο In the Heat of the Night όμως κατάφεραν να δημιουργήσουν κάτι αξεπέραστο: ένα πολιτικοποιημένο αστυνομικό δράμα μυστηρίου στον αμερικάνικο Νότο, με τον Poitier στον αιώνια εμβληματικό ρόλο του Mr. Tibbs.
Μάλλον η πρώτη ανεξάρτητη μαύρη ταινία που ανέδειξε ρητά το περιεχόμενο του Black Power στην μεγάλη οθόνη. Η ταινία του Melvin Van Peebles, μια από τις πρώτες του blaxploitation ρεύματος στα 70s, αγκαλιάστηκε φουλ κι από το ίδιο τον κόμμα των Μαύρων Πανθήρων για την αισθητική και το πολιτικό του περιεχόμενο – ανοίγοντας τον δρόμο σε επόμενα πολιτικοποιημένα blaxploitation θαύματα, όπως το Shaft με την αξέχαστη μουσική του Isaac Hayes και τις ταινίες Coffy και Foxy Brown με την Pam Grier, αλλά και το Super Fly σε κάπως πιο mainstream κατεύθυνση.
Εδώ έχουμε μια πολύ ενδιαφέρουσα περίπτωση, αφού η ταινία του Ivan Dixon από την μία τιμάει την blaxploitation παράδοση, αποτελώντας μια εκ-των-έσω σάτιρα στο civil right κίνημα, κι από την άλλη επιχειρεί και μια εις βάθος επεξεργασία της μαύρης μαχητικότητας που ακολούθησε στα τέλη του ’60. Στην εξωφρενική πλοκή του The Spook Who Sat by the Door παρακολουθούμε έναν μαύρο πράκτορα της CIA που τα βροντάει όλα για να φτιάξει έναν αντάρτικο στρατό στις γειτονιές του Σικάγο. Αξίζει επίσης να σημειωθεί το εκπληκτικό soundtrack του μεγάλου Herbie Hancock.
Το απόλυτο αριστούργημα του Spike Lee και μια από τις καλύτερες ταινίες που έχουν γυριστεί ποτέ σ’ αυτόν τον δύσμοιρο πλανήτη. Τρομερό σενάριο, τρομερή αισθητική, τρομερές ερμηνείες, τρομερή μουσική. Δεν χρειάζεται να πούμε κάτι παραπάνω. Αν τυχόν δεν έχετε δει το Do the Right Thing, κάντε επιτέλους το σωστό πράγμα και δείτε το άμεσα.
Όταν γυρίστηκε η ταινία, ο σκηνοθέτης John Singleton ήταν μόλις 23 ετών. Λίγο αργότερα, θα γινόταν ο νεαρότερος άνθρωπος και ο πρώτος μαύρος σκηνοθέτης που πήρε υποψηφιότητα για Όσκαρ Σκηνοθεσίας. Ήδη η επιτυχία του Do the Right Thing είχε δώσει μια ώθηση στα studio να δοκιμάσουν αντίστοιχες ταινίες με all-black-cast σε φτωχές μαύρες γειτονιές των ΗΠΑ. Μέσα στο 1991 μόνο, είχαμε το Boyz n the Hood, το New Jack City και το Straight out of Brooklyn, ενώ τα επόμενα χρόνια θα ακολουθήσουν ταινίες σαν τα Juice, South Central και Menace II Society. Το φιλμ του Singleton παραμένει πάντως το καλύτερο μεταξύ αυτών, άλλοτε σπαρακτικό κι άλλοτε ξεκαρδιστικό, με ένα τρομερό καστ των Cuba Gooding Jr, Ice Cube και Laurence Fishburne, αλλά κι ένα αξέχαστο hip hop soundtrack.
Ήταν δυνατόν να υπάρχει μόνο μία ταινία του Spike Lee στη λίστα; Μπα, δεν ήταν δυνατόν, αφού δεν γίνεται να αφήσουμε απ’ έξω την βιογραφία του Malcolm X με τον Denzel Washington στην – μάλλον- καλύτερη ερμηνεία της καριέρας του. Το έπος διάρκεια 3μιση ωρών του Lee είναι ένα υπόδειγμα ουσιαστικού βιογραφικού σινεμά, γυρισμένο με πάθος και ακρίβεια. Και φυσικά, το γεγονός ότι ο Washington δεν πήρε Όσκαρ γι’ αυτόν τον ρόλο παραμένει ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα στην ιστορία των βραβείων.
Στις αρχές των 90s, o Mario Van Pebbles, γιος του Melvin που αναφέραμε νωρίτερα, ανήκει σ’ αυτήν τη νέα γενιά μαύρων κινηματογραφιστών που επιχειρεί να δει ρεαλιστικά την κατάσταση της μαύρης νεολαίας μετά την εφιαλτική δεκαετία του ’80 στις γειτονιές των αμερικάνικων μητροπόλεων. Ξεκινάει το ’91 με το New Jack City (την πρώτη μεγάλη ταινία των Wesley Snipes και Ice-T), συνεχίζει με το υποτιμημένο αναθεωρητικό western Posse το ’93, και λίγο αργότερα αποφασίζει να γυρίσει μια σημαντική ιστορική ταινία για τους Μαύρους Πάνθηρες, από την γέννησή τους μέσα από τις συγκρούσεις στο civil right κίνημα μέχρι την οργανωμένη καταστολή τους από το FBI και το πρόγραμμα COINTELPRO.
Εδώ τα πράγματα είναι πιο ιδιαίτερα. Το Blade, η αγαπημένη superhero ταινία με τον Wesley Snipes ως ανελέητο εξολοθρευτή βαμπίρ, τυπικά δεν αποτελεί μια πολιτική ταινία. Αποτελεί ένα σημαντικό σταθμό όμως, αφού πρόκειται για το πρώτο υπερ-ηρωικό action blockbuster με μαύρο χαρακτήρα στον πρωταγωνιστικό ρόλο, δίνοντας μια μεγάλη ώθηση στην αναπαράσταση της μαύρης κοινότητας στον mainstream κινηματογράφο. Δεν ήταν η πρώτη φορά που είδαμε μαύρους υπερήρωες, αφού υπήρχε μεγάλη προϊστορία στα comics, αλλά ήταν η πρώτη φορά που τους είδαμε έτσι στο σινεμά.
Η αναβίωση του blaxploitation είχε επιχειρηθεί κάμποσες φορές μετά την έκρηξή της στα 70s. Υπήρξε το The Last Dragon το 1985 που προσπάθησε να το συνδυάσει με τις ταινίες του Bruce Lee, υπήρξε επίσης το Jackie Brown του Tarantino που τα κατάφερε αρκετά καλά να αποτίσει φόρο τιμής στο είδος, κι υπήρξαν και μερικές ακόμα ταινίες που δεν είναι και τόσο άξιες αναφοράς. Το 2009 όμως υπήρξε το Black Dynamite, μια εξαιρετική action comedy σάτιρα με την υπέροχη αισθητική του σκηνοθέτη Scott Sanders και την απίστευτη μουσική του Adrian Younge.
Και φυσικά φτάνουμε στο Django Unchained, το ανορθόδοξο spaghetti western του Quentin Tarantino, με τον απελευθερωμένο σκλάβο Jamie Foxx να θερίζει λευκούς ρατσιστές στο Μισισίπι. Τα τελευταία χρόνια βέβαια έχει κυλήσει ακόμα περισσότερο νερό στο αυλάκι, και πλέον έχουμε την χαρά να βλέπουμε όλο και μεγαλύτερο κομμάτι της αμερικάνικης μαύρης εμπειρίας στο σινεμά, από civil-rights-era δράματα σαν το Selma, το Fences και το Mudbound, μέχρι σπουδαίες βουτιές στην φυλετική ιστορία των ΗΠΑ, όπως το 12 Years a Slave, και σύγχρονες ρεαλιστικές ματιές σαν τα Fruitvale Station και Moonlight.
