O συνεταιρισμός «Στην Πρίζα», που δημιουργήθηκε το 2012, δεν θα σου σερβίρει καφέ, ούτε ρακές όπως τα περισσότερα συνεργατικά που έχεις συνηθίσει. Αντιθέτως, θα λέγαμε ότι αποτελεί μία από τις πρώτες προσπάθειες να δημιουργηθεί μία κολεκτίβα στο χώρο της τεχνολογίας και ένας χώρος όπου οι εργαζόμενοι θα δουλεύουν χωρίς αφεντικά.

Για την ακρίβεια, αποτελεί μία «κολεκτίβα εργασίας για τους Ηλεκτρονικούς Υπολογιστές» και αναλαμβάνει την κατασκευή ιστοσελίδων, την εγκατάσταση ελεύθερου λογισμικού και την επισκευή Η/Υ, την ίδια ώρα που ένα μεγάλο συνεργείο μπορεί να ζητήσοει το δεξί σου νεφρό για να το κάνει.

Συναντηθήκαμε με τα μέλη του εγχειρήματος πριν από λίγες μέρες και μας εξήγησαν πώς λειτουργεί ένας εργασιακός χώρος χωρίς αφεντικά, γιατί δεν γουστάρουν τα Windows, τι είναι το «κίνημα για το δικαίωμα στην επισκευή», ποιος παρακολουθεί τις κινήσεις σου στο ίντερνετ και γιατί βγάζει λεφτά από αυτό.

«Θέλαμε να φτιάξουμε ένα χώρο απαλλαγμένο από σχέσεις εξουσίας και ιεραρχίες»

Το 2011 κάποιος από εμάς έριξε μεταξύ σοβαρού και αστείου την ιδέα να φτιάξουμε έναν συνεταιρισμό εργαζομένων στην τεχνολογία. Μας φάνηκε σωστό και αρχίσαμε αμέσως να συζητάμε γύρω από αυτό, πώς θα το στήσουμε, ποια θα είναι η εσωτερική μας λειτουργία, ποια θα είναι η δομή μας κτλ.

Μας ενδιέφερε πολύ το εργασιακό κομμάτι, δηλαδή με ποιους όρους θα δουλεύουμε, πώς θα ορίσουμε την αμοιβή μας και αν θα εργαζόμαστε όλοι τις ίδιες ώρες. Θα υπάρχουν full time και part time εργαζόμενοι; Και αν ναι, θα αμοίβονται το ίδιο, θα έχουν την ίδια εμπλοκή με το εγχείρημα; Αυτά ήταν ερωτήματα που μας απασχόλησαν αρκετά και αυτός είναι και ο λόγος που μας πήρε σχεδόν ένα χρόνο να ανοίξουμε, δηλαδή το Μάιο του 2012.

Γενικά έχουμε καταλήξει σε κάποια πολύ βασικά πράγματα. Αρχικά ότι θέλουμε η Πρίζα να αποτελεί ένα χώρο που θα είναι απαλλαγμένος από σχέσεις εξουσίας και ιεραρχίες. Ότι οι αποφάσεις μας θα προκύπτουν από την εβδομαδιαία συνέλευση και ότι θα λειτουργούμε στη βάση της ισότητας, είτε αυτό αφορά το μισθό είτε το αποφασιστικό κομμάτι. Ορίσαμε το ωράριο και το ωρομίσθιο, που είναι κοινό για όλους.

Από κει και πέρα, έχουμε συμφωνήσει ότι δεν θέλουμε να υπάρχει διάκριση πνευματικής και χειρωνακτικής εργασίας και ότι θα υπάρχει κυκλικότητα στις δουλειές. Ότι ένας εργαζόμενος στην κολεκτίβα μπορεί τη μία μέρα να επιδιορθώνει υπολογιστές με ένα κατσαβίδι στο χέρι και να καθαρίζει τα γραφεία και την επόμενη να στήνει ένα site ή να ασχολείται με τις γραφειοκρατικές δουλειές.

Έχουμε πει, επίσης, ότι αν προκύψει κάποιο κέρδος πέραν του μισθού που έχουμε ορίσει, το κέρδος αυτό δεν θα μοιραστεί στα μέλη. Μπορεί να βάλουμε αυτό το ποσό στην άκρη για να καλύψουμε επόμενα έξοδα ή να αποφασίσουμε ότι θα τα δώσουμε σε κάποιο άλλο εγχείρημα ή δομή που τα έχει ανάγκη. Σίγουρα, όμως, δεν θα πάει στα μέλη του συνεταιρισμού. Το ίδιο ισχύει και για τον εξοπλισμό. Το κεφάλαιο, ο χώρος και τα μηχανήματα δεν ανήκουν σε κανέναν και ανήκουν σε όλους μας ταυτόχρονα.

Γενικά μας έχει απασχολήσει πολύ το πώς χτίζεται η ισοτιμία. Δεν είναι κάτι που αποφασίζεις και συμβαίνει, είναι κάτι που συνεχώς εξελίσσεται, είναι συνεχές διακύβευμα. Το γεγονός ότι κάποιοι από εμάς είχαν ασχοληθεί και με άλλα τέτοια εγχειρήματα στο παρελθόν αλλά και το ότι συμμετείχαμε (και συμμετέχουμε) σε πολιτικές συνελεύσεις μας έδωσε μία καλή βάση. Στην πραγματικότητα, θεωρούμε ότι αυτό που κάνουμε αποτελεί εν μέρει ένα πλάτεμα αυτών των συνελεύσεων, χωρίς να λέμε βέβαια ότι είναι το ίδιο πράγμα. Μια πολιτική συνέλευση διαρκεί κάποιες ώρες, ενώ αυτό που κάνουμε είναι καθημερινό.

Αυτές ήταν πολύ χρήσιμες εμπειρίες. Κι επειδή γνωρίζαμε πόσο δύσκολο είναι το ξεκίνημα, στην αρχή είχαμε ορίσει κάποιες ώρες συμβουλευτικής, όπου βοηθούσαμε ανθρώπους που δεν είχαν εμπειρία για να ξεκινήσουν το δικό τους εγχείρημα. Εκεί ήρθαμε σε επαφή με το φαινόμενο «συνεταιρισμός-βιτρίνα», όπου έσκαγαν διάφοροι κοστουμάτοι τύποι και μας έλεγαν ότι θέλουν να βάλουν πέντε κι έξι ανθρώπους να δουλεύουν για λογαριασμό τους.  Άνθρωποι που δεν ενδιαφερόντουσαν να στήσουν εγχειρήματα με ριζοσπαστικά χαρακτηριστικά, αλλά έψαχναν έναν εναλλακτικό τρόπο να βγάλουν κέρδος.

Σε κάθε περίπτωση, το γεγονός ότι φτιάξαμε έναν συνεταιρισμό στο χώρο της τεχνολογίας, δεν σημαίνει ότι θεωρούμε πως αυτά τα εγχειρήματα αποτελούν ένα πρόταγμα για τη συνολική οργάνωση της κοινωνίας. Είναι μία λύση στο εργασιακό, είναι ένας τρόπος να βιοποριστείς και να εργαστείς με αξιοπρέπεια.

Και τρέχουμε αυτό το εγχείρημα με μία συγκεκριμένη φιλοσοφία, προωθώντας τη χρήση του ελεύθερου λογισμικού, καθώς και τις αρχές της επαναχρησιμοποίησης και της προστασίας της ιδιωτικότητας.

Η μονοκρατορία των Windows και το ελεύθερο λογισμικό

Γενικά στηρίζουμε και προωθούμε το ελεύθερο λογισμικό για πάρα πολλούς λόγους. Κατ’αρχάς προσπαθούμε να εξηγήσουμε στον κόσμο τι σημαίνει αυτό, γιατί καταλαβαίνουμε ότι πολλές φορές δημιουργείται μία σύγχυση μεταξύ του ελεύθερου και δωρεάν λογισμικού. Το ελεύθερο λογισμικό δεν σημαίνει ότι είναι δωρεάν, σημαίνει ότι έχει ελευθερίες. Μπορεί, δηλαδή, να το βρεις στο ίντερνετ με τιμή, αλλά θα το βρεις και δωρεάν για να το κατεβάσεις. Το ελεύθερο πρόγραμμα είναι ένα πρόγραμμα διάφανο. Υπάρχει μία τεράστια κοινότητα που θα το πάρει, θα το τσεκάρει και θα ξέρει ότι δεν κρύβει από πίσω κάποιο κακόβουλο λογισμικό, σε αντιδιαστολή με τα κλειστά προγράμματα, που βγάζουν συνεχώς προβλήματα. Κατεβάζεις, για παράδειγμα, ένα κλειστό πρόγραμμα για να βλέπεις βίντεο και αυτό μπορεί να ανοίγει την κάμερά σου και να βλέπει πράγματα, να χαζεύει τις κινήσεις σου στο ίντερνετ κτλ. Θα λέγαμε ότι ένα κλειστό πρόγραμμα λειτουργεί σαν δούρειος ίππος.

Στα ελεύθερα προγράμματα αυτό δεν μπορεί να γίνει. Είναι ένα διάφανο «κουτί» που μπορείς είτε να το χρησιμοποιήσεις όπως είναι, είτε να το τροποποιήσεις, σε αντίθεση με το κλειστό λογισμικό που απαγορεύεται να το ακουμπήσεις. Έχουν γίνει μηνύσεις και δικαστήρια για τροποποίηση κλειστών προγραμμάτων. Για παράδειγμα, τα DVD που αγοράζαμε κάποτε, μπορούσαν να παίξουν μόνο σε συγκεκριμένες περιοχές. Αν έπεφτε, λοιπόν, στα χέρια σου DVD κάποιας άλλης περιοχής, έπρεπε να το τροποποιήσεις πρώτα για να το δεις. Ένα 11χρονο πιτσιρίκι στην Σκανδιναβία κατάφερε να «σπάσει» ένα τέτοιο DVD που δεν έπαιζε στην περιοχή του, με αποτέλεσμα να τρέχουν οι γονείς του στα δικαστήρια.

Στο ελεύθερο λογισμικό, υπάρχει άλλη λογική. Μπορείς να προσθέσεις ό,τι θες στο πρόγραμμα και μετά να το ξαναμοιραστείς με την κοινότητα. Αυτά είναι ελευθερίες. Μας αρέσει αυτή η φιλοσοφία και προσπαθούμε να την προωθήσουμε.

Το πιο δύσκολο, όμως, είναι να σπάσεις τη μονοκρατορία των Windows και να πείσεις τους χρήστες να δοκιμάσουν κάτι άλλο. Οι περισσότεροι νομίζουν ότι ένας υπολογιστής λειτουργεί μόνο με Windows. Και πράγματι, αν το δούμε ρεαλιστικά, οι 9 στους 10 υπολογιστές με Windows λειτουργούν.

Δυστυχώς, υπάρχει απροθυμία στον κόσμο να μάθει ένα καινούργιο λειτουργικό σύστημα. Και αυτό συμβαίνει επειδή θα χρειαστεί να αφιερώσει λίγο παραπάνω χρόνο για να το μάθει, όχι επειδή είναι πιο δύσκολο στη χρήση. Έχουμε μάθει απλώς να λειτουργούμε με Windows.

Υπάρχει, φυσικά, και κόσμος που αλλάζει το λειτουργικό του σε Linux, επειδή τα Windows τον έχουν φέρει στα όριά του. Κόσμος που δεν θέλει το λειτουργικό σύστημα να κατασκοπεύει όλη τη χρήση του υπολογιστή, που δεν θέλει να κάνει υποχρεωτικά κάποιο update επειδή το προωθούν τα Windows και κόσμος που δεν ήθελε να δεχτεί την αυτόματη αναβάθμιση των Windows 7 σε Windows 10.

Το κίνημα για το δικαίωμα στην επισκευή

Γενικά είμαστε κατά του αναλώσιμου. Δεν μας αρέσει να βλέπουμε στοίβες ηλεκτρονικών να πετιούνται για πλάκα. Και το πρόβλημα ξεκινάει από τις μεγάλες εταιρείες που κατασκευάζουν πλέον μηχανήματα με ημερομηνία λήξης. Ακόμα και η επισκευή είναι πλέον δύσκολη γιατί το ίδιο το μηχάνημα σε προτρέπει να το πετάξεις. Υπάρχει αυτό το fail rate που λέμε. Σα να υπάρχει ένα timer μέσα στο μηχάνημα και όταν περάσει κάποιος συγκεκριμένος χρόνος, αρχίζει να χαλάει.

Χαρακτηριστικός είναι ο τρόπος που λειτουργούν τα μεγάλα σέρβις. Σου δίνουν μία απαγορευτική τιμή για επιδιόρθωση, έτσι ώστε να σε ωθήσουν να πάρεις ένα καινούργιο μηχάνημα. Μπορεί δηλαδή να σου ζητήσουν 400 ευρώ για να επισκευάσουν κάτι, ενώ το πραγματικό κόστος είναι 50 ευρώ. Αυτή η λογική αποφέρει φυσικά τεράστια κέρδη στις επιχειρήσεις, αφού τα νέα κομμάτια συνεχίζουν να πωλούνται και τα παλιά να αποσύρονται.

Αυτό δεν συμβαίνει μόνο στην στην Ελλάδα, πρόκειται για παγκόσμιο φαινόμενο. Ειδικά στις ΗΠΑ, το τελευταίο διάστημα έχει αναδυθεί ένα «κίνημα» που μιλάει για το δικαίωμα στην επισκευή. Εργαστήρια όπως τα δικά μας διαμαρτύρονται επειδή πλέον τα μηχανήματα φτιάχνονται από τις μεγάλες εταιρείες σαν κινητά μίας χρήσης, με ένα ή δύο χρόνια ζωής. Αρνούνται, συγχρόνως, να δώσουν τις σχηματικές τους αναπαραστάσεις, για να τα ανοίξουμε και να τα επισκευάσουμε. Μοιάζει κάπως με τα κλειστά λογισμικά που συζητούσαμε πριν. Σε αυτή την περίπτωση έχουμε να κάνουμε με κλειστά hardware. Ξεκίνησαν με τους εκτυπωτές, όπου οριακά ήταν φθηνότερο να πάρεις καινούργιο εκτυπωτή από καινούργιο μελάνι, συνέχισαν με τα κινητά και τώρα το κάνουν και με τα laptop.

Γιατί ενδιαφέρονται όλοι για τις κινήσεις σου στο ίντερνετ;

Το 2017 ξεκινήσαμε να αρθρογραφούμε στο blog μας για διάφορα τεχνολογικά θέματα και κάποια κείμενα αφορούν και στην προστασία της ιδιωτικότητας. Αυτό το θέμα είναι πολύ μεγάλο και χρειάζεται να κάνεις κάποια βήματα για να διαφυλάξεις την ιδιωτικότητά σου ή για να πετύχεις ένα βαθμό αυτονομίας όταν σερφάρεις στο ίντερνετ.

Γενικά δεν χρειάζεται να έχεις εξωφρενικές γνώσεις, απλά πρέπει να ξεβολευτείς λίγο από τον τρόπο που έχεις μάθει να χρησιμοποιείς το ίντερνετ και τον υπολογιστή σου μέχρι τώρα. Το ζήτημα είναι να έχεις εσύ ως χρήστης την κουλτούρα της ανωνυμίας, να επιδιώκεις δηλαδή οι κινήσεις σου στο ίντερνετ να είναι όσο γίνεται περισσότερο ανώνυμες. Από τη στιγμή που το αποφασίσεις, χρειάζεται να κάνεις μόνο κάποια μικρά βήματα, δεν είναι τίποτα. Χρησιμοποιείς απλώς διαφορετικούς browsers, που ωστόσο μοιάζουν αρκετά με τους συμβατικούς. Υπάρχουν εφαρμογές και για κινητά που σου παρέχουν ανωνυμία, τουλάχιστον στο κομμάτι των instant messages. Υπάρχουν δηλαδή τα εργαλεία και είναι έτοιμα για χρήση. Αυτό που μένει είναι να αποκτήσουμε και την κουλτούρα γύρω από αυτό.

Η λογική «δεν έχω κάτι να κρύψω, ας δουν ό,τι θέλουν» δεν βοηθάει πολύ. Νομίζουμε ότι κανείς δεν θέλει να ασχοληθεί μαζί μας, ενώ, για παράδειγμα,  όλες οι εταιρείες θέλουν να μάθουν τι είναι αυτό που χρειαζόμαστε, έτσι ώστε να μας πλασάρουν το σωστό διαφημιστικό μήνυμα.

Όλα τα μεταδεδομένα που φεύγουν την ώρα που σερφάρουμε και ταξιδεύουν στο ίντερνετ είναι πάρα πολύ χρήσιμα, για όλες τις εταιρείες. Δεν είναι ανάγκη να ξέρουν το όνομά σου ή τη διεύθυνσή σου. Σε τελική ανάλυση, δεν τους αφορά. Τους ενδιαφέρει, όμως να ξέρουν ποια μάρκα σαμπουάν χρησιμοποιείς στο μπάνιο ή ποια μάρκα ρούχων ψάχνεις πιο συχνά, προκειμένου να αυξήσουν τα κέρδη τους.

Υπάρχουν βέβαια και άλλες περιπτώσεις παρακολουθήσεων, πιο σοβαρές, από κρατικούς οργανισμούς, αλλά είναι λιγότερο συχνές από αυτές που γίνονται για διαφημιστικούς σκοπούς.

Συχνά δυσκολευόμαστε να καταλάβουμε πόσο μεγάλα κέρδη αποφέρει η κίνησή μας στο ίντερνετ, γιατί οι περισσότερες εφαρμογές που χρησιμοποιούμε είναι δωρεάν. Το Facebook είναι ένας κολοσσός των media, χωρίς να παράγει περιεχόμενο.  Το περιεχόμενο το παράγουμε εμείς. Το AliBaba είναι το μεγαλύτερο μαγαζί του κόσμου, χωρίς να έχει πράγματα. Το Skype είναι η μεγαλύτερη εταιρεία τηλεφωνίας, χωρίς να έχει υποδομές. To Uber είναι η μεγαλύτερη εταιρεία ταξί στον κόσμο, χωρίς να έχει ταξί. To AirBnB είναι ο μεγαλύτερος ξενοδόχος στον κόσμο, χωρίς να έχει σπίτια. Είναι παρανοϊκό.

Γενικά έχουμε εντοπίσει ένα παράδοξο. Από τη μία, τα τελευταία χρόνια θα λέγαμε ότι υπάρχει πράγματι μεγαλύτερη εξοικείωση με τη χρήση του υπολογιστή. Τα παιδιά πλέον από τη στιγμή που γεννιούνται πιάνουν ένα τάμπλετ στο χέρι. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι έχουμε μία βαθύτερη κατανόηση για το πώς λειτουργεί το ίντερνετ και ο υπολογιστής μας. Αντιθέτως, παίζει παλιότερα να είχαμε πολύ βαθύτερη γνώση της λειτουργίας και της χρήσης του. Και αυτό συμβαίνει γιατί τα πάντα πια είναι περισσότερο user friendly, περισσότερο διαθέσιμα. Κι ενώ υπάρχει μεγαλύτερη εξοικείωση με το ίντερνετ, δεν υπάρχει με τον τρόπο που θα θέλαμε εμείς.